Genski kod
Geni određuju strukturu proteina, odnosno poredak aminokiselina u proteinu. U molekuli DNA razlikujemo 4 deoksiribonukleotida (vidi sliku 10.4.b u poglavlju 10) prema dušičnim bazama adeninu, gvaninu, citozinu i timinu, što je posve dovoljno informacije za određivanje 20 važnih aminokiselina.
Kada bi jedan deoksiribonukleotid određivao jednu aminokiselinu, tada bi proteini bili građeni od četiri različite aminokiseline (kombinacija 41 = 4). Kombinacija od dva nukleotida za jednu aminokiselinu (kombinacija 42 = 16) znači da bi proteini imali najviše 16 različitih aminokiselina. Kombinacija od tri nukleotida (kombinacija 43 = 64) ili triplet nukleotidnih baza najmanja je jedinica koja nosi informaciju, odnosno kodira za jednu aminokiselinu. Prema tome, poruka za protein zapisana je u molekuli DNA kao niz od tri nukleotida ili niz tripleta koje nazivamo genskim kodom (slika 11.2.).
Genski je kod skoro univerzalan i jednak je gotovo u svih organizama (od bakterija i virusa do čovjeka). Budući da su u genskom kodu 64 tripleta (43), kod je degeneriran jer nekoliko tripleta kodira za istu aminokiselinu (slika 11.2.).
Degeneriranost koda se odnosi na variranje trećeg slova koda, odnosno kodona (mRNA); npr. za aminokiselinu (ak) alanin četiri su kodona: GCU, GCC, GCA, GCG; molekule tRNA koje nose ak alanin prepoznaju samo prva dva slova kodona (slika 11.2.). Treće slovo je promjenjivo (engl. wobble). Degeneriranost koda je zapravo prednost za živa bića, jer kod djeluje kao svojevrsni pufer za mutacijske događaje. To je rezultiralo tzv. tihim mutacijama, promjenama koda koje ne izazivaju nikakvu promjenu u aminokiselinskom slijedu proteina. Prirodna selekcija je djelovala tijekom evolucije genskog koda kako bi reducirala učinak genske mutacije što je više moguće, tako da je kod postao najveća puferska snaga.
Slika 11.2. Genski kod u obliku mRNA tripleta ili kodona (izvor: NIH, https://openstax.org/books/biology-2e/pages/15-1-the-genetic-code).